Elegant. Në stil, në rrëfim, në fabul, në strukturë. Romani “Habia” i shkrimtarit Dashnor Kokonozi, botuar nga Uegen, është vërtet elegant. Në kuptimin jo vetëm të shijes së hollë e mjeshtërisë në shkrim, por edhe në ndërtimin e ngjarjeve e të personazheve, sikurse në dialogët dhe reflektimet e tyre. Elegancë që e shoqëron lexuesin faqe pas faqe, kapitull pas kapitulli, pavarësisht se aty tregohen ndodhi dramatike, ndjenja turbulluese, dilema tronditëse, ankthe marrorëse; por edhe situata absurde e groteske, shpeshherë shoqëruar nga nuanca komike, fryt i një konteksti sa paradoksal aq edhe i njëmendtë. Ekuilibër i vështirë për t’u mbajtur në rrëfim, por i arritur falë thjeshtësisë e lehtësisë me të cilat përballohen historitë e personazhet, çka ofron edhe ndjesinë e qasjes diskrete ndaj dukurive njerëzisht tragjike.
HABIA
BURGU SI METAFORË
Nëse me burg nënkuptojmë heqjen e lirisë, Shqipëria totalitare, para rënies së Murit të Berlinit, ishte në një farë mënyre një burg i madh me sistemin e kutive kineze. Ishte burg vendi ku izoloheshin të burgosurit politikë, ishte burg fshati ku internoheshin kundërshtarët politikë dhe familjet e tyre, ishte burg në qiell të hapur e tërë Shqipëria nga ku nuk mund të dilje pa lejen e regjimit. Në një farë mase, ishin të gjithë të mbyllur, fizikisht dhe/ose mendërisht, ndryshonin kryesisht hapësirat e kufizimit dhe vuajtjet e burgimit. Natyrisht, duhen shmangur relativizime lidhur me përgjegjësitë, si edhe krahasime të pavend midis atyre që vuanin në burgje dhe atyre që ishin jashtë. Në të njëjtën mënyrë duhet fshirë shenja e barazimit midis viktimave të regjimit komunist e xhelatëve që mbanin pushtetin. Megjithatë, duhet pranuar se burgu në format e tij të ndryshme – nga reali tek potenciali e deri tek simboliku -, ishte shumë i pranishëm në jetën e shqiptarëve gjatë regjimit stalinist. Si provë për këtë mund të kujtojmë se telat me gjemba shtriheshin deri gjatë kufirit dhe folja “arratisem”, përdorej jo vetëm për ikjen nga burgu, por edhe për atë që donte ta linte vendin e të emigronte jashtë shtetit, çka përbënte vepër penale dhe shkaktonte pasoja të rënda për të gjithë familjarët.
KORBAT DHE UJKU
Ka një fije të padukshme që e lidh romanin “Ujdhesa e askujt”, të shkrimtarit Mehmet Elezi, me veprën e fundit të tij “Adn-ja e korbave”. Fija kalon nga natyra e njeriut, herë dramatike, herë tragjikomike, për t’u ndalur në fund në kundërshtitë e saj të thella, ku paradoksi fatal nuk gjen shpjegim as tek instinktet kafshore.
HISTORI E KEQE NË TIRANË
BOLERO
Pavarësisht se rrëfimtari e deklaron që në fillim se romani nuk do të jetë narrativë e një aventure, por aventurë narrative, lexuesi mezi pret të mësojë se ç’i ndodh atij tipit rreth të tridhjetave, që zbret shkallët e stacionit të metrosë së New York-ut, tek kryqëzimi i avenysë së 7-të dhe rrugës 40 në Manhattan, por që i zhytur në leximin e gazetës nuk ia vë veshin njoftimit për aksidentin e ndodhur diku në Brooklyn.
PASOJAT E KËMBIMIT
MA VODHËN DAJTIN
Asgjë nuk më befasoi derisa mbërrita para pallatit tim në Tiranë. Turma me shqiptarë me prejardhje nga vende të ndryshme të botës, komunikimet në gjuhë të ndryshme me shqipen si lingua franca, pritja e gjatë në aeroport, radha me tipa që të kalojnë përpara pa të pyetur, radha me tipa që tregojnë për fitime parash, duartrokitja çliruese kur avioni preku tokën.
KUTIA E SHKREPËSES
Ishte prezantim libri por u shndërrua në moment refleksioni për kohën e totalitarizmit shqiptar, pasojat e tij deri në ditët e sotme dhe rolin e kulturës në Shqipërinë aktuale. Në librarinë Fandango të Romës erdhën plot dashamirës të letërsisë shqiptare për të dëgjuar fjalët e Fatos Kongolit, autorit të romanit “Jetë në një kuti shkrepësesh”, që tani vjen në duart e lexuesit italian, me përkthim të Caterina Zuccaro, me titullin “La vita in una scatola di fiammiferi” (Rubbettino Editore).
